Fit de overgang in: tips voor gezond hart en hormonen

Ja, de overgang bestaat echt en kan veel klachten geven. Veel mensen denken aan klachten bij de overgang aan opvliegers en zweten, maar de overgang is veel meer dan dat. Zo rond het vijftigste levensjaar stoppen de eierstokken met de productie van onze vrouwelijke hormonen progesteron en oestrogeen. De jaren ervoor zijn de eierstokken ook niet meer optimaal, dus de hormonen nemen gestaag af en dat geeft wisselende hormoonspiegels van progesteron en oestrogeen. En vooral die laatste is dé boosdoener als het om klachten in de overgang gaat, want we hebben oestrogenen overal in ons lichaam nodig:

• In de hersenen heb je oestrogeen nodig voor je stemming, hoe je je voelt. En ook voor het regelen van je temperatuur. 
• Oestrogenen beschermen ons tegen hart- en vaatziekten, tegen een hoog cholesterol (het reguleert de cholesterolproductie) en het houdt de bloeddruk laag.
• Ze zorgen voor stevige botten, oestrogenen verlagen de botdichtheid.
• In de eierstokken stimuleert oestrogeen de rijping van de eicellen.
• In de baarmoeder zorgt het voor maandelijkse preparatie voor zwangerschap of menstruatie.
• Stimuleert bindweefsel in huid en slijmvliezen, waardoor de vagina soepel blijft. Maar ook je spieren en gewrichten blijven soepeler door oestrogenen. 
• Huid: oestrogenen zorgen voor een elastische huid, de huid blijft beter doorbloed en wordt minder droog en dun.

Dat oestrogeen raken we dus kwijt met alle gevolgen van dien. Want de bescherming tegen hart- en vaatziekten valt ook grotendeels weg.

Doodsoorzaak nummer één bij vrouwen na de overgang

Het is nog steeds te weinig bekend, maar doodsoorzaak nummer één bij vrouwen zijn hart- en vaatziekten. In perspectief: één op de dertig vrouwen overlijdt aan de gevolgen van borstkanker. Even voor de duidelijkheid: de term hart- en vaatziekten omvat alle (slag)aderaandoeningen die kunnen voorkomen in het lichaam, van beroertes in het hoofd tot hartinfarcten, en van hartritmestoornissen tot aderverkalking. Bij veel vrouwen wordt te laat ontdekt dat ze een hart- of vaatziekte heeft. Het gekke is dat op de een of andere manier er nog steeds onvoldoende alarmbellen afgaan bij vrouwen dat er bij (onbegrepen) klachten mogelijk sprake kan zijn van een hartprobleem. 

Vrouwen blijken ook later te bellen naar 1-1-2 dan mannen, terwijl juist die eerste minuten zo belangrijk zijn. Vrouwen hebben de neiging hun klachten te bagatelliseren. Pijn in de rug of schouders, een opgejaagd gevoel, kortademigheid: we schenken er niet zoveel aandacht aan. Denken: het gaat wel weer over, het zal wel aan mijn drukke leven liggen. En als je wél naar de huisarts gaat, legt hij ook niet altijd het verband met hart- en vaatproblemen. Er wordt soms gedacht aan een burn-out, ze is overspannen. Of: het zijn ‘de hormonen’. Een huisarts zou juist extra alert moeten zijn wanneer een 50-plus vrouw met dit soort symptomen op het spreekuur komt. Want een goede diagnose die op tijd wordt gesteld, kan een vrouwenleven redden.

Er bestaan veel misverstanden over hormonen, de overgang, hartproblemen en psychische problemen, waardoor vrouwen niet de hulp krijgen die ze nodig hebben. Hoofd, hart en hormonen kunnen niet los van elkaar gezien worden. Het zou goed zijn als er veel holistischer wordt gekeken, naar het totaalplaatje. Des te belangrijker om het zelf wel te doen en goed te luisteren naar je lichaam, naar je hart en je hoofd!

Wat is de relatie tussen de overgang en hart- en vaatziekten?

In het algemeen is het zo dat het risico op hart- en vaatziekten steeds groter is naarmate je vroeg in de overgang komt. Tot de overgang worden vrouwen beschermd door hun vrouwelijke hormonen. Wanneer dit oestrogeen in de overgang wegvalt, worden de vaten stugger en stijver. Daardoor kun je pijn krijgen of een beklemd gevoel op de borst. Je kunt ook last krijgen van benauwdheid, wat dus meestal geweten wordt aan stress. De daling van oestrogeen is ook van invloed op ons immuunsysteem, wat in combinatie met veroudering weer effect heeft op onze vaten. 

Na de menopauze zie je bij een derde van alle vrouwen een hogere bloeddruk en bij tweederde worden de cholesterolwaardes hoger. Vooral het slechte cholesterol (LDL) gaat stijgen. Na de menopauze heb je dus een groter risico op hart- en vaatziekten en dat neemt alleen maar toe naarmate je ouder wordt. Gelukkig is er de laatste jaren veel verbeterd in de medische zorg, waardoor er veel meer aandacht is gekomen voor het vrouwenhart.

Tot aan het begin van de 21e eeuw was er nog niet zoveel bekend over het risico op hartziekten bij vrouwen. Onderzoek werd vooral bij mannen gedaan en maar weinig studies hebben ook vrouwen betrokken in wetenschappelijk onderzoek. Maar er overlijden veel meer vrouwen dan mannen aan hart- en vaatziekten!

Vrouwen zijn namelijk géén mannen!

Onze hormonale cyclus is nou eenmaal ingewikkeld en zorgt voor andere klachten dan bij mannen. Mannen hebben bij hartklachten meestal pijn op de borst die uitstraalt naar de linkerarm, vooral na inspanning. Bij zulke symptomen gaan wel alle alarmbellen rinkelen en komt elke arts meteen in actie. Bij vrouwen is het plaatje vaak minder duidelijk. De vaten van vrouwen slibben gelijkmatiger dicht, waardoor het vaak niet zorgwekkend lijkt. Met als gevolg dat je naar huis wordt gestuurd, waar je blijft sukkelen met vage klachten: vermoeidheid, een lamlendig gevoel, een zwaar gevoel op de borst. 

Wanneer ga je naar de arts?

• Pijn in de rug, in de linkerkaak, de oksel, schouders of bovenbuik
• Kortademigheid of benauwdheid na rustig traplopen of fietsen
• Misselijkheid en braken
• Onverklaarbare zweetaanvallen
• Angstgevoelens of een opgejaagd gevoel

Wanneer je tijdens je zwangerschap een hoge bloeddruk had of een van je ouders lijdt (of leed) aan een hoge bloeddruk, een hoog cholesterolgehalte of een hart- en vaatziekte, behoor je tot de risicogroepen die extra controle nodig hebben. Vrouwen kunnen helaas al veel klachten hebben terwijl er nog helemaal geen vernauwingen in de bloedvaten zijn. Dat is een belangrijk verschil met mannen. 

Het vrouwenhart

Je hart is het belangrijkste orgaan in je lichaam. Vanaf het moment dat je geboren wordt heeft je hart de taak om elke dag opnieuw je bloed rond te pompen, zodat zuurstof en andere voedingsstoffen kunnen worden afgegeven aan al je organen. En iedere cel in jouw lichaam heeft een constante aanvoer van zuurstof nodig om in leven te blijven. Daarom heeft ook de verandering die door de afnemende vrouwelijke hormonen wordt veroorzaakt, invloed op het vermogen van je hart om je cellen van brandstof te voorzien. En dat heeft effect op je algehele gezondheid. Hoe jij je voelt, hoe je in je vel zit. Het is dus niet zo gek dat je er alles aan wilt doen om je hart zo gezond mogelijk te houden. 

Vrouwen hebben vóór de overgang over het algemeen minder risico op aandoeningen van de kransslagaderen (verkalking: het dichtslibben van de bloedvaten) dan mannen. Maar dit risico wordt groter wanneer vrouwen in de overgang komen. Dat heeft weer alles te maken met de vaatbeschermende effecten van oestrogenen, die dan wegvallen. Je kunt je dus de vraag stellen waarom er niet ‘standaard’ hormonen gegeven worden aan vrouwen in de overgang, nu we weten dat ze zulke positieve effecten hebben. Maar ieder gezondheidsadvies moet persoonlijk worden gemaakt, het is en blijft maatwerk. 

Hormoontherapie

Hormoontherapie is nationaal en internationaal erkend en de meest effectieve behandeling tegen overgangsklachten. Het heeft veel voordelen:

• Betere kwaliteit van leven (en daar gaat het uiteindelijk toch om)
• Vermindert opvliegers en nachtelijk zweten en daardoor
• Verbetert ook de slaap
• Vermindert mentale klachten
• Voorkomt botverlies
• Minder last van gewrichtspijn/stijfheid
• Kan beschermen tegen terugkerende urineweginfecties
• Gunstig effect op werkvermogen
• Verlaagt het risico op hart- en vaatziekten

Het risico op gemiddeld 30% lager bij hormoontherapie, en het verlaagt ook de kans op sterfte door hart- en vaatziekten. 

Toch is er nog discussie over het toedienen van hormonen tijdens de overgang, omdat er ooit in een grote studie is aangetoond dat het juist voor een hoger risico op hart- en vaatziekten en borstkanker zorgt. In werkelijkheid ligt dit genuanceerder. Tegenwoordig bevat hormoontherapie natuurlijk oestradiol en veilige typen progestageen, en wordt het in veel lagere doseringen voorgeschreven. Natuurlijke hormonen worden ook wel bio-identiek genoemd. Completere studies leiden tot nieuwe, betrouwbare inzichten waaruit blijkt dat een combinatie van bio-identiek oestradiol met een bio-identiek progesteron geen verhoogd risico geeft op borstkanker of hart- en vaatziekten. 

Bij vrouwen bij wie de menopauze langer dan tien jaar geleden plaatsvond, geeft hormoontherapie wel een hoger risico op hart- en vaatziekten. Begin dus op tijd met hormoontherapie, overleg met je huisarts of gynaecoloog. 

Gelukkig is er de laatste jaren veel meer aandacht voor het vrouwenhart, en wordt er meer gericht onderzoek gedaan naar vrouwen en hart- en vaatziekten. 

Wat kun je zelf doen? Ken je getallen! 

Beperk je risico’s door regelmatig je bloeddruk, je cholesterol, je gewicht en bloedsuikerwaarden jaarlijks te laten checken. Wees goed voorbereid op de overgang. Een gezonde leefstijl is juist nu heel belangrijk: blijf bewegen (werk ook aan je spierkracht), zorg voor voldoende rust, ontspanning en slaap. Het managen van je stress is heel belangrijk voor je hart. Kies (meestal) voor gezonde voeding en blijf niet lopen met (vage) klachten. Zoek tijdig hulp en blijf niet worstelen. Zorg goed voor jezelf. Een gezonde leefstijl is cruciaal voor je hart, je hoofd en je hormonen. 

Conclusie

Het antwoord op de vraag waar je op moet letten om zo fit en gezond mogelijk de overgang in te gaan, kun je eigenlijk wel zelf bedenken, nietwaar? Regelmatig bewegen, gezonde voeding en al die andere aspecten die bij een gezonde leefstijl horen. Maar weten en doen zijn toch echt twee heel verschillende dingen! Daarom hoop ik dat je na het lezen van deze blog zelf aan de slag gaat om je gezondheidsrisico’s te beperken. Kijk eerst eens hoe je er voor staat: wat doe je allemaal voor je gezondheid (of wat doe je niet)? Zorg je goed voor jezelf? Of ben je vooral veel voor anderen aan het zorgen? De overgang kan zoveel klachten geven, zowel mentaal als fysiek. Op veel van deze overgangsklachten heb je zelf invloed. Je kunt er zelf iets aan doen: zorg dat je zo fit mogelijk bent! Weten wie of wat het belangrijkste in je leven is, kan helpen om je een betere motivatie te geven zodat je het ook echt gaat doen. Als je namelijk weet waarom je iets doet, voor wie of voor wat, zorgt dat er vaak voor dat je wel in actie komt. Zorg dus eerst voor een helder beeld: wat is jouw drijfveer om fit de overgang in te gaan? En sta zo nu en dan even stil bij deze vraag (zet dit bijvoorbeeld in je agenda): Hoe sta ik ervoor? Wat ben ik aan het doen? Bewust worden van je eigen patronen blijft de eerste stap om aan de slag te gaan. Stap voor stap. 

Heb jij hulp nodig om het antwoord op die vraag te vinden? Dan help ik je graag. ACT (acceptance & commitment training) is bij uitstek geschikt hiervoor en als ACT- leefstijlcoach weet ik hoe je de aanpassingen in je leefstijl het beste vorm kunt geven. Waar begin je? En vooral hóe begin je? Maak je stappen vooral klein en behapbaar, dan is de kans dat je het echt gaat doen veel groter. Samen kunnen we jouw kleine stappen in kaart brengen, en kijken wat jouw richting wordt. Zodat ook jij weer hormonale balans gaat ervaren in je fysieke en mentale gezondheid. Zo komt er weer meer rust in je lijf en in je leven.

Wil jij meer weten hierover? Neem dan contact op zodat we samen kunnen kijken wat voor jou de beste stap is.