Hoe ver ben ik in de overgang? Symptomen, stadia en zelfzorg

Hoe ver ben ik in de overgang?

Om te achterhalen of je in de overgang bent, of als je wilt weten hoe ver je in de overgang bent, kan best lastig zijn. Ten eerste is het belangrijk om te weten wat de overgang nu precies is. Want meestal wordt de overgang in verband gebracht met klachten, maar het is echt mogelijk om op een positieve manier door de overgang heen te komen. Hoe je voor jezelf zorgt, is van grote invloed op de kwaliteit van leven voor, tijdens en na de overgang. Denken dat het erbij hoort, en dat het wel weer vanzelf over zal gaan, gaat je niet helpen. Bewust worden van je gezondheid en je gedrag wél, maar dat vraag om er op tijd mee aan de slag te gaan. Leefstijl is enorm belangrijk bij de overgang, óók als je geen klachten hebt. 

Wat is de overgang?

De overgang is eigenlijk niets anders dan een natuurlijke tussenfase in het leven van een vrouw. Het is letterlijk de overgang van de vruchtbare naar de niet-vruchtbare levensfase. Voor en tijdens de overgang verandert er van alles in het lichaam, maar wat precies? Hoe kan je het herkennen en wat zijn dan die typische overgangsklachten? Het begint vaak sluipend en vaak komen de overgangsverschijnselen vanaf het vijfenveertigste  – vijftigste levensjaar tot uiting. Dat is vaak een omslagpunt in de gezondheid van vrouwen. Maar er zijn genoeg vrouwen die al eerder merken dat er iets in hun lichaam veranderd. Daarom is het ook zo belangrijk om er eigenlijk minstens tien jaar eerder al voor te zorgen dat je deze latere periode zo fit mogelijk in kan gaan. 

Belangrijkste symptomen en klachten van de overgang

Vanaf je 35e jaar gaat door veroudering de kwaliteit van je eicellen, en dus van je vruchtbaarheid, afnemen. Boven je 40e gaat dit nog sneller en dan kun je dit – doordat je menstruatie dan al kan veranderen – gaan merken. Meestal wordt je cyclus wat onregelmatig en worden de bloedingen wat heviger. Je eierstokken maken minder van het vrouwelijk hormoon oestrogeen aan en daardoor kun je klachten krijgen. De eierstokken maken ook het vrouwelijke hormoon progesteron, maar ook dit neemt af omdat de kwaliteit van de eicellen minder wordt en er minder vaak een eisprong optreedt. Deze hormonale veranderingen zorgen voor de signalen die erop wijzen dat de overgang is begonnen. 

Op de gemiddelde leeftijd van 51 jaar is het aantal eicellen echt ‘op’ en is er helemaal geen menstruatie en of eisprong meer. Vanaf dat moment ben je onvruchtbaar en is de menopauze – zo wordt de allerlaatste menstruatie genoemd – een feit. De menopauze is dus echt een moment. Peri-menopauze is de periode voor de menopauze. Dit kan 2 jaar tot 7 jaar, of nog langer duren. Vaak is in het begin je menstruatie nog regelmatig, veranderingen in je menstruatiepatroon worden vaak duidelijker naarmate je dichterbij de laatste menstruatie komt. Je kunt in deze fase ook al vage (vooral mentale) klachten ervaren, zoals stemmingswisselingen, geheugenverlies, hoofdpijn, minder concentratie, sneller boos zijn, angst, etc. In de periode voor de menopauze vervalt de aanmaak van progesteron sneller dan die van oestrogeen. Dat komt omdat er niet altijd meer een eisprong plaatsvindt, waardoor er geen geel lichaam meer is dat progesteron kan maken. Maar vooral het verlies van oestrogeen is de rode draad door de hele overgang en de verklaring voor de meeste klachten.

Opvliegers en nachtzweten

Opvliegers en nachtzweten zijn de meest beruchte overgangsverschijnselen, in medische kringen ook wel de vasomotore klachten genoemd. Ze komen bij 80 tot 90 procent van de vrouwen voor, en ze verschillen in duur, frequentie en hevigheid. Door de hormonale veranderingen en dan vooral de afname van oestrogeen raakt het temperatuurregulatiecentrum in de hersenen verstoord. Dat kan gepaard gaan met enorme hitte-aanvallen, waarbij een gevoel van warmte (hitte!) opstijgt naar je hals en hoofd. Ze geven een stijging van je huidtemperatuur, je gaat zweten en krijgt een verhoogde hartslag. Je begrijpt dat opvliegers je dagelijks functioneren behoorlijk in de war kunnen schoppen. Als je bijvoorbeeld slecht slaapt door opvliegers, kun je overdag heel moe zijn en gevoeliger zijn voor stress en een korter lontje. Stress verslechtert slaap en slechte slaap verergert stress, zo kun je terechtkomen in een vicieuze cirkel. 

Na de laatste menstruatie stopt de progesteronaanmaak helemaal en de aanmaak van oestrogeen zakt met tachtig procent tot een stabiel laag niveau. Een jaar na je laatste menstruatie ben je postmenopauzaal. Je weet pas wanneer iemands menopauze was als ze dus één jaar niet heeft gemenstrueerd. De postmenopauze is de fase van het vinden van een nieuwe hormonale balans. Het kan nog best een tijdje duren – helaas bij sommige vrouwen járen – voordat alle overgangsverschijnselen zijn overgewaaid. Het lichaam zoekt een nieuw hormonaal evenwicht en dat kost tijd. De hoeveelheid oestrogeen daalt naar een stabiel laag niveau, het hormoon dat niet alleen belangrijk is voor je vruchtbaarheid, maar het beschermt ook ons hart- en bloedvaten, houdt onze botten stevig, de kwaliteit van onze huid, haar, spieren, gewrichten etc. Dat raken we kwijt! Hormoontherapie is de meest efficiënte behandeling tegen overgangsverschijnselen, maar niet voor iedereen geschikt. Gelukkig kan er met leefstijl en goede zelfzorg ook heel veel bereikt worden. 

Ben ik al in de overgang?

Misschien vraag je jezelf af of je al in de overgang bent? Na een medische behandeling, zoals bijvoorbeeld het verwijderen van je eierstokken of chemotherapie, dan weet je het wel. Het wordt lastiger als je allerlei symptomen hebt maar ook nog een regelmatige cyclus. Is het dan de overgang of toch iets anders? Bij een onregelmatige cyclus heeft bloedonderzoek niet veel zin, omdat de hormonen geen betrouwbaar beeld laten zien.

Overgang en bloedonderzoek

De arts meet de hoeveelheid van het hormoon FSH (follikel stimulerend hormoon), die langzaam gaat stijgen in het begin van de overgang, maar pas echt een duidelijke verhoging laat zien na de menopauze. Dat komt omdat ons brein die lagere oestrogeenwaarden niet accepteert en probeert door meer FSH aan te maken, de oestrogeenproductie te laten stijgen. Tevergeefs. Maar dat wil zeggen zolang je je allerlaatste menstruatie nog niet hebt gehad, kan een arts niet zeggen of je al in de overgang bent. Na de menopauze kan dat dus wel, maar zal er altijd gekeken worden naar de overgangsverschijnselen. Bloedonderzoek naar de overgang heeft geen meerwaarde.

Het meten van de vrouwelijke hormonen oestrogeen en progesteron is tijdens de overgangsjaren vaak misleidend, omdat de overgangstest een momentopname is terwijl de hormonen per dag en per week verschillen. Dit geeft dus geen uitsluitsel of je in de overgang bent of niet. 

Zelftest

Er zijn ook zelftesten op de markt om de FSH waarde in de urine te meten en er zijn ook online testkits te koop om speeksel naar het laboratorium te kunnen sturen. Zowel urine- als speekseltesten zorgen er niet voor dat je met zekerheid kunt vaststellen waar je zit in de overgang, net als de bloedtesten bij de arts. 

Vragenlijst (Greene Climacteric Scale)

Naast speeksel-, urine en bloedtesten kun je op internet ook allerlei vragenlijsten met symptomen invullen en er zijn apps om meer duidelijkheid te geven. Symptomen worden in kaart gebracht met de Greene Climacteric Scale, en aan de hand van 21 vragen kun je met grote zekerheid zeggen of je in de overgang bent of niet. Scoor je maximaal met deze test en heb je dus last van alles symptomen? Dan kan het alleen maar beter worden. Want dat is het goede nieuws: de overgang gaat ook weer over. 

Waarom bestaat de overgang?

Het waarom van de overgang is niet helder. Het kan zijn dat onze biologie hierop aanstuurt, zodat we geen kinderen meer kunnen krijgen na een bepaalde leeftijd. Dit om allerlei problemen te voorkomen, zoals kinderen met aangeboren afwijkingen, of medische klachten bij de vrouw zelf. Feit is dat wij vrouwen onze vruchtbaarheid verliezen en of je nou wil of niet, de overgang die komt een keer (en gaat gelukkig ook weer een keer voorbij). En om zo fit, energiek en positief door de overgang heen te komen, is het slim om (op tijd!) goed voor jezelf te zorgen.

Zelfzorg voor, tijdens en na de overgang

We worden geacht om goed voor onszelf te zorgen, zowel fysiek als mentaal. Misschien in de overgang juist wel mentaal! De definitie van zelfzorg wordt wel omschreven als ‘alle zorg die een persoon  besteedt aan het opheffen van eigen noden en het voldoen aan eigen behoeften’. Als we dit wat breder bekijken, betekent het dat we in staat zijn om bewuste keuzes te maken die goed voor ons zijn en ook om ons gedrag daarin te sturen. Als je gezond eet, voldoende beweegt en slaapt, zorgt voor een goede balans tussen rust en werken, heb je een hogere mate van zelfsturing dan mensen die dat niet doen. Hoe meer zelfzorg, hoe gezonder vaak de leefstijl. 

Die gezondere leefstijl hangt positief samen met meer gezondheid en daarmee dus de vrijheid om keuzes te maken en dingen te doen die belangrijk voor je zijn. Goed voor jezelf zorgen is onze eigen verantwoordelijkheid. We kunnen niet verwachten dat een ander het voor ons doet of met oplossingen komt. Het begint dus met je bewust worden van je eigen gedrag, je eigen patronen. 

Gezonde leefstijl en de overgang

De rode draad in veel antwoorden op vragen over overgangsklachten is leefstijl. Onderzoek laat keer op keer zien dat juist de manier waarop je leeft en omgaat met jezelf van grote invloed is op je kwaliteit van leven. Dat gaat over:

• Goede voeding: vers, puur en onbewerkt. Ga voor echt voeding, en zo min mogelijk voor vulling. Je kan hiervoor de 80/20 regel hanteren: eet en drink 80% van wat je eet of drinkt gezond (en ook lekker), en de overige 20% mag je wat minder gezonde keuzes maken. Zo ben je niet té streng voor jezelf. Ook dat is zelfzorg: mild zijn voor jezelf.
• Eet drie keer per dag een voedzame maaltijd.
• Zorg voor voldoende slaap. Dat lukt natuurlijk niet als je je bed uitdrijft door nachtelijk zweten, juist dan is een gezonde leefstijl een must (geen alcohol bijvoorbeeld). Het kan ervoor zorgen dat opvliegers verminderen. Hormoontherapie is vaak het meest effectief.
• Verminder stress, voorkom in ieder geval lang aanhoudende stress.
• Drink geen (of zo min mogelijk) alcohol.
• Beweeg voldoende, combineer cardio met krachttraining
• Zingeving: ontdek wat jouw leven zin geeft, wat maakt het betekenisvol? Ga op zoek naar jouw waarden: wie of wat is het belangrijkste in je leven? 

Je leefstijl aanpassen lukt het best in kleine haalbare stappen, die jij zelf bedenkt. Waar jij gemotiveerd voor bent en die je kunt blijven doen. Want daar gaat het om, dingen doen. Aan de slag! .

Heb jij wat meer hulp nodig om zelf aan de slag te gaan met jouw leefstijl? Kijk dan voor meer informatie bij ‘En Nu Jij!’: het leefstijlprogramma voor vrouwen voor, tijdens en na de overgang. 

Medische hulp

Zowel in de huisartsenpraktijk als bij de gynaecoloog, is leefstijl altijd de eerste stap van het medisch handelen. Eten, drinken, roken, bewegen, slapen en ontspannen zijn van groot belang. De overgang vraagt om aanpassingen, zowel fysiek als mentaal. En als dat allemaal lekker gaat, dan ben je klaar voor de volgende levensfase. Geen probleem. Maar soms is het aanpassen van je leefstijl niet voldoende en blijf je overgangsklachten houden. Dan is het tijd voor actie, maak dan een afspraak bij de huisarts, of vraag een doorverwijzing voor een gynaecoloog. Hormoontherapie is de meest effectieve bewezen behandeling van opvliegers en vele andere overgangsklachten. Start op tijd, dat kan al als je nog in de peri-menopauze bent. Bij voorkeur binnen 2 jaar na het stoppen van je menstruatie. Als je pas na 5 – 10 jaar na je menopauze wilt starten, heeft hormoontherapie een averechts effect. 

Conclusie

Veel vrouwen ervaren klachten voor, tijdens en na de overgang. Bij veel van deze (soms vage) klachten speelt leefstijl een belangrijke rol. Je hoeft niet te blijven lopen met klachten, of te denken dat je er zelf geen invloed op hebt. Dat heb je namelijk wel. Door de manier waarop je leeft en voor jezelf zorgt, kun je je hormonen beïnvloeden. Nee, je kan niet voorkomen dat je in de overgang komt (als je vrouw bent..). Maar je kan er wel voor zorgen dat je zo fit en positief mogelijk door de overgang heen komt. Door je goed voor te bereiden, maar ook door goed naar je eigen lichaam en hoofd te luisteren. 

De overgang is voor veel vrouwen een ingrijpende tijd in hun leven, als gecertificeerd leefstijlcoach heb ik daarom een leefstijlprogramma ‘En Nu Jij’ ontwikkeld waarbij alle aspecten van de overgang voorbijkomen. De hormonale veranderingen hebben niet alleen invloed op het lichaam en de emoties, maar ook op de levenskwaliteit, relaties of dagelijks functioneren op het werk. Het leefstijlprogramma ondersteunt vrouwen en geeft antwoorden op veel vragen over de overgang. Het programma is zowel fysiek, online als 1 op 1 te volgen. Het wordt niet vergoed door de zorgverzekeraar. 

Hoe ver ben ik in de overgang-FAQ

Hoe weet je zeker dat je in de overgang zit?

Als je last hebt van symptomen zoals opvliegers, stemmingswisselingen, onregelmatige of afwezige menstruatie en vermoeidheid, dan is de kans groot dat je in de overgang zit. Deze symptomen kunnen echter ook andere oorzaken hebben, daarom is het belangrijk om een arts te raadplegen voor een definitieve diagnose. Een bloedtest kan aantonen of je echt in de overgang zit, omdat deze test de niveaus van hormonen zoals oestrogeen en progesteron meet.

Hoelang kun je in de overgang zijn?

De duur van de overgang kan variëren per persoon, maar gemiddeld duurt het enkele jaren. Sommige vrouwen kunnen al na een paar maanden uit de overgang zijn, terwijl anderen er langer last van hebben. Het is belangrijk om te onthouden dat iedere vrouw anders is en dus ook een andere ervaring heeft met de overgang. Als je twijfelt of vragen hebt, is het altijd verstandig om professioneel medisch advies in te winnen.

Vanaf welke leeftijd ga je in de overgang?

De gemiddelde leeftijd waarop vrouwen in de overgang gaan ligt tussen de 45 en 55 jaar oud. Echter, dit kan per persoon verschillen en is ook afhankelijk van individuele en genetische factoren. Sommige vrouwen kunnen al eerder of juist later in de overgang raken. Het is daarom belangrijk om medisch advies in te winnen en je persoonlijke situatie te bespreken met een arts.

Kan je nog zwanger worden tijdens de overgang?

Ja, het is nog steeds mogelijk om zwanger te worden tijdens de overgang. Hoewel de kans op zwangerschap kleiner wordt naarmate je ouder wordt en in de overgang zit, kan het nog steeds gebeuren. Het is daarom belangrijk om anticonceptie te blijven gebruiken als je geen kinderwens meer hebt. Ook als je al overgangssymptomen ervaart, is het nog steeds mogelijk om zwanger te worden. Raadpleeg altijd een arts voor advies over anticonceptie tijdens de overgang.

Kan je zelf testen of je in de overgang bent?

Er zijn tegenwoordig thuis testkits beschikbaar waarmee je zelf kunt testen of je in de overgang bent. Deze kits meten de niveaus van het hormoon FSH in je urine, wat kan aantonen of je in de overgang zit. Echter, deze tests zijn niet zo nauwkeurig als medische tests en het is daarom altijd aan te raden om een arts te raadplegen als je vermoedt dat je in de overgang bent. Een medische evaluatie kan meer inzicht geven in jouw specifieke situatie.